یادداشت | جهت فراگیر سیاست خارجی در قانون اساسی
اصول حاکم بر سیاست خارجی(دیپلماسی) قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران از سرچشمه های فیاض اسلامی جان می‌گیرد و رشد می‌کند. قرآن حکیم برای حفظ عزت و عظمت جوامع انسانی نکاتی را به آحاد بشر گوشزد می‌نماید تا دولت ها با به کارگیری این دروس تمدن ساز، یک سیاست خارجی مبتنی بر نفی سلطه و عزت مداری را بنا سازند. در طول تاریخ قدرت های سلطه گر همواره به دنبال تعدی و تجاوز به دول ضعیف بودند تا با زیر پا گذاشتن استقلال آنان منافع و مطامع خویش را به دست آورند. اگرچه در طول تاریخ سلطه‌گری و امپریالیسم صورتی نظامی و خشن به خود داشت اما امروز گونه های مدرن و پست مدرن آن نیز به کار گرفته می‌شود، قدرت های بزرگ با استفاده از طرق متعددی به دنبال تسلط بر جوامع و گسترش ایدئولوژی و مرز های اقتدار خود هستند. قرآن حکیم در آیه ۱۴۱ سوره نساء با ذکر وجوب و لزوم حفظ استقلال کشور اسلامی اشعار فرمود:((لَنْ يَجْعَلَ اللَّهُ لِلْكافِرِينَ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ سَبِيلًا)) به موجب آیه شریفه مذکور آحاد یک جامعه اسلامی مکلفند تا با تقابل در برابر قوای متعدی راه هرگونه تسلط و استیلا را بر دشمنان مسدود نمایند. موافق با فرموده قرآن و نگاه هر انسان آزاده ای؛ عزت هر جامعه ای در جهاد و قتال با دشمن متجاوز است. در دستگاه فقاهت امامیه قاعده "نفی سبیل" از این آیه استخراج شد.
نگاهی گذرا به تاریخ معاصر
ایران اسلامی به واسطه ضعف و عجز دول قاجار و پهلوی در هر دو جنگ بین الملل به اشغال قوای متفقین درآمد. با وجود اعلان بی طرفی از سوی این دو دولت اما نیرو های مسلح متجاوز بی توجه به این بی طرفی از مرز های کشور گذشتند و استقلال و تمامیت ارضی کشور را پایمال کردند. به گواه منابع تاریخی اشغال ایران در جنگ نخست جهانی مایه قحطی عظیمی در بهمن ۱۲۹۳ شمسی گردید. در شهریور ۱۳۲۰ پس از یورش دولت های متفق به ایران فرماندهان ناتوان و یا خائن با صدور فرمان ترک مقاومت وطن را کمتر از ۴۸ ساعت به اشغال متجاوزین درآوردند، بعد از این پیشامد شاه ایران توسط اجانب عزل و تبعید گردید. ملاحظه می‌فرمائید دولت ها و ملت هایی که جهاد گریز هستند چگونه به ورطه زبونی و خفت خواهند افتاد.
تجلی قاعده نفی سبیل در قانون اساسی جمهوری اسلامی
به موجب بند ۱۶ اصل ۳ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران دولت مکلف است سیاست خارجی را بر اساس معیار های اسلامی تنظیم سازد. مقنن اساسی در فصل ۱۰ قانون اساسی و در اصول ۱۵۲ الی ۱۵۵ این بند از اصل ۳ را تفسیر نموده. در اصل ۱۵۲ می‌خوانیم:((سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران بر اساس نفی هر گونه سلطه‌جویی و سلطه‌پذیری، حفظ استقلال همه‌جانبه و تمامیت ارضی کشور، دفاع از حقوق همه مسلمانان و عدم تعهد در برابر قدرت‌های سلطه‌گر و روابط صلح‌آمیز متقابل با دول غیر محارب استوار است.)) قانونگذار اساسی جهت جلوگیری از تکرار تجربه های تلخ تاریخی سابق نخستین سیاست در مجموعه تدابیر دیپلماسی را نفی سلطه پذیری عنوان نموده است. در جایی دیگر با تدوین و تصویب اصل ۱۴۵ مقرر میدارد:((هیچ فرد خارجی در ارتش و نیرو های انتظامی کشور پذیرفته نمی‌شود.)) مقنن اساسی با وضع این قاعده علاوه بر تلاش بر حفظ استقلال کشور راه نفوذ بیگانه را به نیرو های مسلح با مانع رو به رو می‌سازد. یکی از اهرم های نفوذ قدرت های امپریالیستی تاسیس پایگاه های نظامی در باقی کشور هاست، قدرت های بزرگ در راستای گسترش هیمنه خود اقدام به ساخت پایگاه های نظامی می‌نمایند. ابتدائاً اگرچه با نیات خیرخواهانه این اقدام صورت می‌پذیرد اما در حقیقت این خدشه ای بر چهره استقلال کشور میزبان است. از این رو قانونگذار اساسی با درکی عمیق از این مسئله و با شناختی صحیح از تاریخ اصل ۱۴۶ را به رشته تحریر درآورد:((استقرار هرگونه پایگاه نظامی در کشور هر چند به عنوان استفاده صلح آمیز ممنوع است.)) قانونگذار در اصل ۱۵۳ نیز انعقاد هرگونه قرارداد را که باعث سلطه گری طرف مقابل شود را باطل اعلام نموده است. با نگاهی وسیع به آنچه که قانونگذار اساسی جمهوری اسلامی ایران در حوزه سیاست خارجی معماری کرده است می‌توان درسی کافی و وافی از تاریخ و یادگیری از قاعده تمدن ساز نفی سبیل عنوان کرد. قاعده نفی سبیل نه تنها دیدگان فقه را خیره ساخته بلکه تحسین جوامع پست مدرن را نیز برانگیخته
منابع و مآخذ
۱_کعبی، عباس(۱۳۹۴)مبانی حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران.انتشارات بسیج دانشجویی دانشگاه امام صادق
۲_هاشمی، سید محمد(۱۳۹۶)حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران، جلد ۲. بنیاد حقوقی میزان
۳_سیف زاده، سید حسین(۱۳۸۴)سیاست خارجی ایران.بنیاد حقوقی میزان